Veel mensen kennen KlankKr8 pas sinds dat het door NRO geselecteerd werd als kansrijke interventie. Maar wat is het verhaal achter deze aanpak en welke ideeën liggen eraan ten grondslag? In dit stuk vertellen wetenschappers Jurgen Tijms en Sebastián Aravena over het ontstaan van KlankKr8 en over de studies die van invloed zijn geweest op het ontwerp ervan.
Het begon eigenlijk allemaal met het baanbrekende onderzoek van professor Blomert1. Hij liet zien dat letters leren veel langer duurt dan dat we altijd hadden aangenomen. Weliswaar kennen vrijwel alle leerlingen alle letter-klankkoppelingen voor het einde van groep 3. Het onderzoek van Blomert toonde echter aan dat het kennen van een letter niet genoeg is om goed te leren lezen. Als je vloeiend wilt leren lezen, dan moet je brein zo gevoelig zijn voor letter-klankkoppelingen dat het zien van de letter gelijk de klank oproept en andersom. Letter en klank moeten als het ware samen een nieuwe eenheid gaan vormen. Dit proces om letterkennis volledig te automatiseren duurt nog ten minste tot het einde van de basisschool en de mate waarin letter-klankkoppelingen zijn geautomatiseerd blijkt zeer bepalend voor de leesvaardigheid.
De studies van Blomert en zijn onderzoeksgroep inspireerden ons om een nieuw soort leesaanpak te ontwikkelen, eentje die zich vooral richtte op het trainen van letter-klankkoppelingen. Maar wat is de beste manier om dat te doen? Om deze vraag te beantwoorden zijn we zelf onderzoek gaan doen2. We leerden dat een computerspel zich hier bij uitstek voor leent. De hersenen worden namelijk pas gevoelig voor letter-klankkoppelingen nadat ze hier veelvuldig aan blootgesteld zijn. Met een computerspel kun je in korte tijd veel blootstelling genereren zonder dat de leerling overbelast raakt of zijn of haar motivatie verliest. Bovendien kun je letters en klanken met de computer perfect gelijktijdig aanbieden en het specifieke aanbod aanpassen aan het individu.
We bouwden een prototype van wat nu KlankKr8 is en begonnen daarmee te testen. Tot onze vreugde bleek de aanpak effectief2,3. Gameontwikkelaars Olivier Hokke en Bas Dado hielpen ons om het prototype te vertalen naar een volwaardig computerspel, eentje dat kinderen echt leuk zouden vinden om te spelen. Wetenschappelijk onderzoek en toepassing in de praktijk gingen vanaf dat moment hand in hand.
We leerden dat het spel nog meer effect had wanneer we het spelenderwijs leren combineerden met expliciete instructie2 en voegden een astronaut aan het spel toe die uitleg gaf over klanken en hoe ze tot stand komen. We bouwden animaties van de mondmotoriek en lieten kinderen de vormen van letters overtrekken met hun vinger, beide om het geheugenspoor tijdens het leren van de koppelingen te versterken. Ook begrensden we het aantal nieuwe koppelingen dat een kind op een dag kan leren. Dit omdat het leren ’s nachts doorgaat en de nieuwe verbindingen in het brein een plekje krijgen.
Dit jaar nog publiceerden we een studie waaruit bleek dat leerlingen die KlankKr8 spelen, meer leren wanneer zij van tevoren weten dat het spel bedoeld is om beter te lezen4. ‘Doelgerichtheid’ tijdens het spelen blijkt dus een essentiële factor. Dit heeft er toe geleid dat we het doel van het spel, beter leren lezen, explicieter en bij herhaling zijn gaan benoemen in KlankKr8.
Ten slotte zijn we ons in reactie op actuele wetenschappelijke inzichten meer op preventie gaan richten. Groep 2 blijkt het ideale moment om vol op het trainen van letter-klankkoppelingen in te zetten. Het biedt de leerling de beste basis om vanaf groep 3 effectief te gaan verklanken en zorgt er bovendien voor dat de verschillen tussen leerlingen bij de start van groep 3 minder groot zijn, wat ook de motivatie ten goede komt. Recent Vlaams hersenonderzoek bevestigt dat leesgerelateerde interventies, zoals KlankKr8, vooral bij kinderen van 5 en 6 jaar veel impact hebben. Zij zagen dat in die fase de hersenen nog erg flexibel zijn en dat er tijdens de interventie allerlei nieuwe verbindingen ontstaan in het ‘leesnetwerk’.
Met dit landelijk onderzoek naar de effectiviteit van KlankKr8 binnen de kansrijke interventies voegen we samen met jouw school een nieuw hoofdstuk toe en leren we nog meer over de effectiviteit van deze mooie vernieuwende aanpak.
Literatuur
- Blomert, L. (2011). The neural signature of orthographic–phonological binding in successful and failing reading development. Neuroimage, 57(3), 695-703.
- Aravena, S. (2017). Letter-speech sound learning in children with dyslexia: From behavioral research to clinical practice. [Proefschrift]
- Verwimp, C., Snellings, P., Wiers, R. W., & Tijms, J. (2023). A randomised proof‐of‐concept trial on the effectiveness of a game‐based training of phoneme‐grapheme correspondences in pre‐readers. Journal of Computer Assisted Learning, 39(5), 1607-1619.
- Verwimp, C., Snellings, P., Wiers, R. W., & Tijms, J. (2023). Goal‐directedness enhances letter‐speech sound learning and consolidation in an unknown orthography. Child Development, 94(4), 836-852.
- Vandermosten, M. (2023). Dyslexie: waarom vroeg ingrijpen loont. Verkregen via: https://stories.kuleuven.be/nl/verhalen/dyslexie-waarom-vroeg-ingrijpen-loont
