Segregatie in het primair en voortgezet onderwijs neemt toe. Leerlingen met diverse achtergronden gaan minder vaak naar dezelfde school en zitten minder vaak bij elkaar in de klas. Dit is niet wenselijk. Juist een gemengde schoolomgeving draagt bij aan diverse aspecten van burgerschap en daarmee aan sociale cohesie in de maatschappij. In opdracht van het ministerie van OCW heeft Oberon tussen 2023-2024 samen met Kohnstamm, KBA en SEOR onderzoek gedaan naar onderwijssegregatie.
De landelijke monitor onderwijssegregatie uit 2023 ('Een grijs gebied') vormde de basis voor het onderzoek. We keken terug naar de mate van onderwijssegregatie in Nederland van de schooljaren 2017-2018 en 2021-2022, waarbij we segregatie naar opleiding, inkomen en migratieachtergrond berekenden. De monitor laat overkoepelende landelijke trends in onderwijssegregatie zien. Benieuwd naar achtergronden, oorzaken en beleidsmaatregelen tegen onderwijssegregatie? Lees dan ook de uitkomsten van de literatuurstudie in hoofdstuk 7 van de monitor.
De literatuurstudie was de input voor de beleidssimulaties die we samen met SEOR uitvoerden. Met behulp van microdata van het CBS stelden we vast wat de effecten van deze verschillende maatregelen zijn. Op basis daarvan kunnen aanbevelingen worden gedaan voor experimenten en interventies die gemeenten of scholen kunnen inzetten.
De meest effectieve maatregel? Het bevorderen van brede scholengemeenschappen in het voortgezet onderwijs, zodat jongeren met verschillende achtergronden elkaar veel vaker tegenkomen.
De belangrijkste bevindingen
- Verbeteren informatievoorziening voor ouders (po & vo)
Het schoolkeuzeproces verschilt tussen ouders met lage en hoge sociaaleconomische status (SES) en ouders met of zonder migratieachtergrond. Het gevolg kan zijn dat ouders uit bepaalde groepen hun kind vaker ‘te laat’ aanmelden waardoor plaatsen op populaire scholen al vergeven zijn. Door informatievoorziening te verbeteren, kan een gelijker speelveld ontstaan. De uitkomsten van de simulaties tonen echter aan dat het effect op onderwijssegregatie klein is.
- Bevorderen vriendschapsscholen (po & vo)
Onderwijssegregatie is deels te verklaren doordat verschillende groepen ouders in verschillende wijken wonen (woonsegregatie). Een mogelijke maatregel om dit tegen te gaan, is het bevorderen van ontmoetingen tussen kinderen van scholen uit verschillende wijken of met verschillende niveaus, zogeheten ‘vriendschapsscholen’. Het effect van deze maatregel is echter afhankelijk van hoe vaak deze ontmoetingen plaatsvinden. We hebben een schatting gemaakt van het aantal ontmoetingen op basis van de bevindingen van pilots in verschillende gemeenten. Het effect op onderwijssegregatie blijkt echter beperkt te zijn.
- Bevorderen brede scholen (vo)
Onderwijssegregatie ontstaat ook doordat leerlingen in het vo op basis van hun schooladvies naar verschillende scholen gaan. Als scholen meer verschillende onderwijstypen onder één dak gaan aanbieden, ofwel als er meer brede(re) scholen komen, kan onderwijssegregatie aanzienlijk verminderen.
- Effecten van vrije schoolkeuze (po)
Thuisnabijheid speelt een belangrijke rol in de keuze voor een basisschool. Tegelijk zijn er ook ouders die ervoor kiezen om grote afstanden af te leggen om hun kind naar een specifieke school, vaak met een specifiek soort onderwijs, te brengen. We hebben gesimuleerd wat het verschil is tussen een scenario waarin alle leerlingen naar de dichtstbijzijnde school gaan, en de werkelijke situatie. De resultaten laten zien dat de werkelijke situatie (met vrije schoolkeuze) tot meer onderwijssegregatie leidt dan de situatie waarbij alle kinderen nabij thuis naar school gaan.
De effectiviteit van deze maatregelen lijkt afhankelijk de specifieke context van een gemeente. We hebben de simulaties uitgevoerd voor verschillende gemeenten en hebben vastgesteld dat de mate van onderwijssegregatie en de stedelijkheid maar in beperkte mate samenhangen met het effect van een maatregel. Tegelijk zien we ook grote verschillen in de effecten tussen gemeenten.
Het onderzoek haalde op 12 maart 2024 de voorpagina van de Trouw, met de krantenkop: ‘Meer onderwijsniveaus onder één dak bevordert gelijke kansen’. In het artikel roept de VO-raad een nieuw kabinet op het onderzoek ter harte te nemen en de vorming van brede scholengemeenschappen te stimuleren. Ook volgens Guido Walraven, coördinator van het Kenniscentrum Gemengde scholen moet de overheid nu echt in actie te komen, maar ligt er ook een taak voor de gemeenten die verantwoordelijk zijn voor de onderwijshuisvesting.
Meer weten over de mate van onderwijssegregatie in uw gemeente en welke maatregelen daartegen kunnen worden ingezet? Neem dan contact met ons op.
