Familie- en Gezinsklassen bieden een mooie kans om kinderen te ondersteunen in het ontwikkelen van schoolse gedragsvaardigheden, zoals beter concentreren of om hulp vragen. In Nederland bieden 30 tot 40 basisscholen zo’n klas op school aan, waar kinderen en ouders gedurende een korte periode één dagdeel in de week naartoe gaan. In opdracht van het NRO onderzochten Oberon en Kohnstamm Instituut samen de werkwijze en opbrengsten van deze klassen. De interventies dragen bij aan een verbeterd gedrag en welbevinden, en bieden zowel ouders als leerkrachten meer inzicht in het gedrag van het kind. Werkzame elementen zijn de systeembenadering, de haalbare doelen en positieve bekrachtiging.
Wat houdt een Familie- of Gezinsklas in?
De Familieklas en Gezinsklas zijn laagdrempelige interventies voor leerlingen met ondersteuningsbehoeften rondom gedrag, sociaal-emotionele ontwikkeling, concentratie en/of werkhouding. De interventies richten zich op zowel kinderen als ouders en leerkrachten, en zijn met name gebaseerd op systeemtherapie, multi family therapie en positieve bekrachtiging. Ook in bijvoorbeeld Denemarken wordt gewerkt met deze benadering. De Familie- en Gezinsklassen vinden plaats op school, in een kleine groep, een dagdeel per week, gedurende 3 á 4 maanden, onder leiding van een Familieklasleerkracht of Gezinsklastherapeut. Kind en ouder werken samen aan schoolwerk én aan persoonlijke gedragsdoelen van de leerling zoals ‘ik vraag hulp als ik dat nodig heb’. Er was eerder nog geen systematisch onderzoek beschikbaar naar de effecten van deze interventies.
Het onderzoek
Het onderzoek is uitgevoerd in het kader van het NRO Programma Gedrag en Passend onderwijs (2019), en bestaat uit een kwalitatief en kwantitatief deel. In het kwalitatieve deel is een literatuurstudie uitgevoerd en zijn ouders, onderwijsprofessionals en beleidsmakers geïnterviewd. De respondenten beantwoordden vragen over ervaren opbrengsten, sterke kanten en verbeterpunten van de interventies. Het kwantitatieve deel is gebaseerd op herhaald afgenomen vragenlijsten bij leerlingen die hebben deelgenomen aan de interventies, hun klasgenoten, ouders en leerkrachten. De vragenlijsten bevatten schalen uit eerder gevalideerde meetinstrumenten. Er is gekeken naar effecten van de Familie- en Gezinsklassen op gedrag, welbevinden en werkhouding van leerlingen, opvoedstress bij ouders en self-efficacy in de omgang met de leerling bij leerkrachten. Ook is gekeken naar effecten op leerresultaten voor taal en rekenen via gegevens uit het leerlingvolgsysteem.
Resultaten
Het onderzoek geeft inzicht in de werkzame mechanismen, en biedt eerste empirische aanwijzingen voor effecten van de Familie- en Gezinsklassen op leerlingen, ouders en leerkrachten in de beoogde richting. Beide interventies hebben een positieve uitwerking op het gedrag en welbevinden van leerlingen. Ook zijn er positieve opbrengsten voor ouders en leerkrachten. Zij krijgen bijvoorbeeld beter inzicht in het gedrag van het kind, in ondersteuningsmogelijkheden en merken (vaak) een verbetering op in de communicatie tussen school en ouders. Werkzame elementen van de interventies zijn de systeembenadering, de haalbare doelen en positieve bekrachtiging.
De resultaten zijn relevant voor scholen en schoolbesturen in het primair onderwijs die een laagdrempelige interventie willen inzetten voor leerlingen met ondersteuningsbehoeften op het gebied van internaliserend en/of externaliserend gedrag, sociaal-emotionele ontwikkeling, werkhouding of concentratie, en die daarin ook de ouders willen meenemen. Het onderzoek is daarnaast relevant voor beleidsmedewerkers-jeugd in gemeenten die in het kader van preventie of passend onderwijs financiële ondersteuning willen bieden aan scholen en/of samenwerkingsverbanden die Familie- of Gezinsklassen zouden willen aanbieden.
Bekijk het rapport voor een complete weergave van het onderzoek en de resultaten.
Schoolportretten
In Nederland bieden 30 tot 40 basisscholen een Familie- of Gezinsklas op school aan, zo ook de Caeciliaschool in Amersfoort en de Swoaistee in Groningen. Om een indruk te geven van hoe zo’n klas eruitziet, is op deze basisscholen een videoportret gemaakt.
De Familieklas op de Caeciliaschool
