Oberon en het Kohnstamm Instituut voerden vanaf 2019 een praktijkgericht ontwikkelonderzoek uit naar gedifferentieerd onderwijs binnen mbo 2 teams. Voor dit onderzoek, gefinancierd door het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO), werden vijf mbo-2 teams enkele jaren gevolgd, die elk een eigen differentiatieaanpak ontwikkelden. De onderzoekers volgden de ontwikkeling door interviews met studenten, docenten en ontwikkelteams, en deden een effectstudie naar de ontwikkeling van zelfregulatievaardigheden, motivatie en studiesucces. De hoofdvraag van het onderzoek luidde: Welke vormen van differentiatie leiden onder welke voorwaarden, tot een toename van zelfregulatie, motivatie en studiesucces van studenten in mbo niveau 2 (BOL) opleidingen?
Resultaten
Het ontwikkelen en invoeren van een (nieuwe) differentiatieaanpak kost tijd en loopt vaak anders dan beoogd. De coronacrisis en personele wisselingen leidden bij meerdere teams tot vertraging en aanpassingen. Het duurde minstens twee of drie jaar voordat beoogde aanpakken goed doorwerken, maar ook dan blijven er verschillen tussen de plannen op papier, de daadwerkelijke uitvoering in de praktijk en het door studenten ervaren onderwijsaanbod.
Docenten constateerden bij deze teams een toename in zelfregulatievaardigheden en merkten op dat studenten onder een gedifferentieerde lesaanpak sterker gemotiveerd zijn. Studenten zelf werden meer bewust van hun leerdoelen en waardeerden de vrijheid om de studie op eigen tempo te volgen. Daar tegenover staat een andere, kleinere groep studenten die de keuzevrijheid als uitdagend ervaart, wat leidt tot uitstelgedrag en stress. Hoewel docenten positieve effecten zagen op zelfregulatievaardigheden en motivatie van studenten, blijven de opbrengsten op studiesucces nog onduidelijk.
Hoewel studenten positiever oordelen over motivatie en zelfregulatie, toont de effectstudie (nog) geen aantoonbare effecten op deze gebieden. Naast verschillen in de uitvoering bemoeilijkt vertragingen door de coronamaatregelen de vergelijking met eerdere lesjaren wat betreft studiesucces.
Voorwaarden voor succes
Uit onderzoek halen we vier belangrijke voorwaarden voor een succesvolle aanpak:
- Focus op kwaliteit van leerdoelen: Het werken met persoonlijke leerdoelen leidt tot positieve opbrengsten, mits de focus ligt op kwaliteit en reflectie in plaats van kwantiteit. Opleidingen moeten studenten aanmoedigen minder leerdoelen te formuleren, waarbij docenten en medestudenten actief betrokken zijn om aandacht te besteden aan de kwaliteit ervan.
- Inhoudelijke differentiatie en uitdaging: Studenten tonen meer motivatie bij gedifferentieerde aanpakken als er meer differentiatie in inhoud en uitdaging is. Ze willen de mogelijkheid hebben om opdrachten over te slaan die te makkelijk zijn, herhalingen van eerdere opdrachten vermijden en zich richten op relevante vakken voor hun specifieke beroepsambities.
- Coaching en peer feedback: Voldoende coaching, vooral voor studenten met beperkte zelfregulatievaardigheden, is cruciaal. Gedifferentieerde aanpakken moeten ruimte bieden voor individuele coaching en eventuele peer feedback van medestudenten om zelfregulerend leren te ondersteunen. Dit vereist tijd en middelen voor docentprofessionalisering in coaching en begeleiding van zelfsturend leren.
- Aantrekkelijk en overzichtelijk materiaal: Het succes van gedifferentieerd onderwijs hangt af van aantrekkelijk en overzichtelijk les- en informatiemateriaal voor zowel studenten als docenten. Duidelijke uitleg en een helder overzicht van te behalen vakken zijn essentieel voor de motivatie van studenten en docenten, voor het behalen van het diploma en het vlotte verloop binnen de opleiding.
Meer weten?
Het rapport is hiernaast te lezen onder 'downloads'.
- Daarnaast hebben we een handreiking gemaakt met praktische lessen uit onderzoek voor MBO-teams die willen differentiëren. Deze handreiking is eveneens hiernaast te bekijken.
- Een infographic met de onderzoeksgegevens vind je daar ook.
- Wil je als docent of team werken aan je eigen differentiatievaardigheden? Het helpt om een (digitaal) logboek bij te houden waarin je als docent deze vaardigheden regelmatig scoort. Het logboek dat we voor dit onderzoek ontwikkelden is ook hiernaast gratis te downloaden.
- Om te meten hoe mbo-studenten een gedifferentieerd onderwijsaanbod ervaren en hoe zij hun eigen vaardigheden beoordelen, hebben we specifieke mbo-vragenlijsten ontwikkeld. De pdf-versies van de vragenlijsten over het onderwijsaanbod en zelfregulatievaardigheden zijn ook als downloads beschikbaar.
